ประวัติและที่มา

          ชาวไทขึนชุมชนวัดผาแตก (ผาคำ) หรือชุมชนบ้านผาแตก (ผาคำ) หรือชุมชนวัดคูหาสุวรรณ์ผาแตก (ผาคํา) อพยพมาจากเมืองเชียงตุง รัฐฉาน ประเทศพม่า เข้ามาในพื้นที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย ของประเทศไทยอยู่หลายครั้ง แต่ช่วงที่สำคัญคือ ช่วงแรกในปี พ.ศ. 2518 โดยอพยพเข้ามาเนื่องจากหลีกหนีภัยสงครามที่เกิดขึ้นในเมืองเชียงตุง รัฐฉาน ประเทศเมียนมาร์  เพื่อหนีภัยจากการสู้รบ จากการถูกชาวพม่าจับตัวไปเป็นลูกหาบ ใช้แบกหามสิ่งของ อาวุธต่าง ๆ รวมทั้งการข่มเหงรังแก ทำร้ายร่างกาย จึงต้องการแสวงหาความอยู่รอดปลอดภัยในชีวิต และต้องการมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

          ส่วนในช่วงหลังได้อพยพเข้ามาเรื่อย ๆ เนื่องจากญาติพี่น้องที่เข้ามาอยู่ในชุมชนวัดผาแตกก่อนหน้านั้น ได้ส่งข่าวกลับมาเมืองเชียงตุงถึงการมีสภาพความเป็นอยู่และมีชีวิตที่ดีขึ้น และชักชวนกันให้ย้ายมา จึงได้เริ่มอพยพตามกันเข้ามา โดยทยอยเดินทางเข้ามาเป็นช่วง ๆ

          การอพยพของชาวไทขึนชุมชนวัดผาแตกในสมัยก่อนใช้วิธีการเดินทางโดยการเดินเท้า การนั่งเกวียนเข้ามาในพื้นที่ ใช้เวลาเดินทางประมาณ 4-8 วัน เนื่องจากหากครอบครัวใดมีเด็กหรือผู้สูงอายุ หรือมีสมาชิกในครอบครัวจำนวนมาก ก็จะใช้เวลาเดินทางมากกว่าปกติ เพราะมีการหยุดพักบ่อยครั้งและหยุดพักนานกว่า โดยมีเส้นทางการอพยพสำคัญคือ เดินทางออกจากเมืองเชียงตุง รัฐฉาน ประเทศพม่า ผ่านเมืองสาด และมาหยุดตั้งรกรากอยู่ที่ชายแดนอำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย ในประเทศไทย เพราะเห็นว่าเป็นบริเวณที่มีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การตั้งถิ่นฐานที่อยู่อาศัย สามารถที่จะเพาะปลูกได้ ซึ่งตรงกับวิถีชีวิตของชาวไทขึนที่ชอบทำเกษตรกรรม ต่อมาในช่วงหลังซึ่งมีการพัฒนาเส้นทางการคมนาคมขนส่ง มียานพาหนะต่าง ๆ ช่วยให้การเดินทางสะดวกและรวดเร็วขึ้น

ภาพ สภาพพื้นที่ชุมชนไทขึนวัดผาแตกปัจจุบัน