ประวัติและที่มา

           ชาวไทขึนชุมชนวัดสีมาราม ส่วนใหญ่อพยพมาจากเมืองเชียงตุงและบางส่วนมาจากสิบสองปันนา โดยส่วนใหญ่เข้ามาในยุค “เก็บผักใสซ้า เก็บข้าใส่เมือง” (พ.ศ. 2325-2358) เนื่องจากพระเจ้ากาวิละ (พ.ศ. 2285-2358) ได้มีนโยบายการรวบรวมประชาชนโดยการกวาดต้อนผู้คนจากหัวเมืองต่าง ๆ เข้ามาไว้ในเมืองเชียงใหม่เพื่อฟื้นฟูเมือง เป็นการกวาดต้อนในลักษณะที่เอามาทั้งเมืองเพื่อป้องกันไม่ให้พม่าใช้เป็นกำลังพลในการโจมตีล้านนา โดยอพยพเข้ามาเหมือนกับกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ เช่นเดียวกับชาวไทลื้อจากสิบสองปันนา ชาวไทลื้อจากเมืองยอง หรือไทใหญ่จากรัฐฉานและพื้นที่บริเวณทางตะวันตกของแม่น้ำสาละวิน

           การอพยพของชาวไทขึนกลุ่มนี้ส่วนใหญ่อพยพหนีภัยสงครามจากการรุกรานของประเทศพม่า หนีตายจากการรบต่อสู้ โดยได้เดินทางย้ายถิ่นผ่านหลายท้องที่ ตามเส้นทางการเดินเท้าจากเมืองเชียงตุง ผ่านเมืองสาด เข้าภาคเหนือของไทยที่เวียงป่าเป้า ผ่านดอยสะเก็ด และมาตั้งรกรากบริเวณบ้านมอญ เขตตำบลสันกลาง อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งบริเวณบ้านมอญในสมัยก่อนนั้นเป็นพื้นที่ราบลุ่มที่มีความอุดมสมบูรณ์ อยู่ใกล้แหล่งน้ำ มีลำน้ำไหลผ่าน ซึ่งตรงกับวิถีชาวไทขึนที่ต้องการใช้น้ำสำหรับสังคมเกษตรกรรม แต่เดิมบริเวณบ้านมอญนี้เต็มไปด้วยต้นหม่อนจำนวนมาก จึงเรียกว่า “บ้านหม่อน” ต่อมาเพี้ยนเป็น “บ้านมอญ” และสะกดการเขียนเป็น “บ้านมอญ” ด้วย ส่งผลทำให้เกิดความเข้าใจคลาดเคลื่อนว่า ชาวไทขึนกลุ่มนี้เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ชาวมอญอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัย

           การอพยพเข้ามาในพื้นที่บ้านหม่อนของชาวไทขึนนี้ น่าจะยังคงเข้ามาอีกหลายระลอกและหลายเส้นทาง แม้จะมีจำนวนไม่มากนัก โดยเฉพาะช่วงหลังจากการฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่ในปี พ.ศ. 2339  เมื่อเมืองเชียงใหม่ได้รับการบูรณะ มีความเจริญมากขึ้น มีผู้คนมาอยู่อาศัยมากขึ้น ภัยจากสงครามสงบลง ชีวิตมีความปลอดภัย ซึ่งอาจมีการติดต่อค้าขาย การส่งข่าวคราวให้เครือญาติที่เชียงตุงหรือสิบสองปันนาได้ทราบ และชักชวนให้อพยพย้ายถิ่นฐานออกเดินทางมาอยู่ร่วมกัน อย่างไรก็ตามการอพยพเคลื่อนย้ายของกลุ่มชาติพันธุ์ไทขึนจากแต่ละพื้นที่ แต่ละชุมชน หรือแต่ละเมืองเพื่อเข้ามาในล้านนา น่าจะมีจำนวนลดลงภายหลังสงครามเชียงตุง (พ.ศ. 2392-2397) สิ้นสุด ทั้งนี้อาจด้วยข้อกำหนดหรือปัจจัยที่เกี่ยวข้องหลายประการ ทั้งเรื่องนโยบายด้านการเมืองการปกครอง กฎหมาย ความลำบากในการเดินทาง ฯลฯ เป็นต้น